Adil Mansuri

Adil Mansuri, a wellknown Indian artist, calligrapher and poet who wrote in Urdu and Gujarati.Adilji himself have once said,the name Adil is just a takhalush, his name,religious,job is only 'GHAZAL'.He was Born in 1936 in Ahmedabad, Gujarat, India, Gujarati was his native language and mother tongue. In 1947, after the partition of the Indian subcontinent, Mansuri’s family moved to Karachi, Pakistan.He began attending school in Karachi and learned a new language Urdu.In 1952, his father’s teacher, Syed Abdullah Ba’Faqih visited them in Karachi and stayed with them. It was at this time that he learned Arabic Calligraphy from him. He began writing poems, especially Urdu ghazals in Pakistan.

In 1955, having suffered a stroke and a heart attack, his father returned to India and struggled to resettle in his native land. After the family returned to India, Adil continued writing, poems and plays – this time in Gujarati. He published several collections of his Gujarati and Urdu poetry, that were well received and he won several prestigious awards. Around the same time, he worked with famous Indian artists and was inspired to experiment with art and oil paintings on canvas. This led to solo shows at the Jehangir Art Gallery in Mumbai and Sansakar Kendra in Ahmedabad, sponsored by Sarabhai’s Darpan Academy.He is the pioneer of modern gujarati ghazals.

In 1985, Mansuri shifted to New Jersey with his family. When he left for the US about two-and-a-half decades ago, he had a premonition that made him write his famous ghazal that starts with: “Nadi ni ret ma ramtu nagar male na male…”He wrote ghazals like Jyare pranay ni jag ma sharuaat thai hashe, Tyare pratham ghazal ni rajooaat thai hashe (When love first blossomed in the world, the first ever ghazal would be presented then).His dexterous handling of varying thoughts made him immensely popular among all generations in equal measure.In June, 2008, Mansuri visited Gujarat to receive the Vali Gujarati award from the state government.

Adil had promised his friends and fans that he would return to Ahmedabad in December and stay here for long. But, that was not to be. He passed away in New Jersey on November 6 at the age of 72.

The one last dream of Adil Mansuri, who passed away in New Jersey, will be buried with him. The legend of modern Urdu and Gujarati ghazal once wrote a couplet in Gujarati, his mother tongue: Marya pachheej aa sapnu phale Adil, Vatan ni maati ma dharbayela rahevanu (One has to die to realise the dream of being buried in his native land.)

In fact, Gujarati ghazal will always remain indebted to him for guiding its poets out of the traditional mould and giving them the courage to break free from the shackles of tradition.

Some of his ghazals.


જયારે પ્રણયની જગમાં શરૂઆત થઈ હશે

જયારે પ્રણયની જગમાં શરૂઆત થઈ હશે
ત્યારે પ્રથમ ગઝલની રજૂઆત થઈ હશે
પહેલા પવનમાં કયારે હતી આટલી મહેક
રસ્તામાં તારી સાથે મુલાકાત થઈ હશે
ઘૂંઘટ ખૂલ્યો હશે અને ઊઘડી હશે સવાર
ઝૂલ્ફો ઢળી હશે ને પછી રાત થઈ હશે.
ઊતરી ગયા છે ફૂલોના ચહેરા વસંતમાં
તારા જ રૂપરંગ વિશે વાત થઈ હશે
‘આદિલ’ને તે દિવસથી મળ્યું દર્દ દોસ્તો
દુનિયાની જે દિવસથી શરૂઆત થઈ હશે

---

કોઈ દિવસ ઢાઈ અક્ષર ક્યાં લખે ઈ-મેલમાે


કોઈ દિવસ ઢાઈ અક્ષર ક્યાં લખે ઈ-મેલમાં,
દુનિયાભરના વાયરસ એ મોકલે ઈ-મેલમાં.

ખાનગી વાતો બધી કરતા રહે એ ફોરવર્ડ,
બેવફાઈને નવો રસ્તો મળે ઈ-મેલમાં.

હોટ મેલે મળશે અથવા મળશે યાહૂ ડોટ પર,
મોટા ભાગે બે જ સરનામા હશે ઈ-મેલમાં.

જોતજોતામાં પડછાયા દિગંબર થૈ જતા,
ક્લિક કરો ને આવરણ સૌ ઊતરે ઈ-મેલમાં.

રાતદિવસ અક્ષરો ઘૂંટાય છે કી બોર્ડ પર,
સ્પર્શ એના ટેરવાંઓનો હશે ઈ-મેલમાં.

હા વતનની ધૂળ ખાવા જાઉં પાછો દોસ્તો,
પ્લેનની જ્યારે ટિકિટ સસ્તી મળે ઈ-મેલમાં.

જોતજોતામાં ગઝલ ઈ-મેલની આવી ચડી,
બેઠા બેઠા મોકલું તેને બધે ઈ-મેલમાં.

શું કરી શકીએ પછી આદિલ જો સરવર ડાઉન હો?
કાગળો હાથે લખ્યા ક્યાં જૈ શકે ઈ-મેલમાં?!

---

आबाद शहरको छोड कर

आबाद शहरको छोड कर सुनसान रास्ते
जंगल के सिम्त जाने किसे ढुंढने लगे

क्या पूछ्ते हो कैसे रहे दिन बहार के
गर फूल, बेशुमार थे कांटे भी कम न थे

घरसे गलीकी सिम्त मेरे पांव जब बढे
दरवाजे पूछ्ने लगे साहब किधर चले

हद्दे_ नजर तलक मेरे दीवारए बामो दर
हसरत भरी नजरसे मुझे देखते रहे

पानी पिलाने वाला वहां कोइ भी नथा
पनघट के पास जा के भी हम तिशन लब रहे

शोले उगलते गुजरी है सड्कोंसे दो पहर
आदिल तमाम पेडोंके साये वो जल गये

---

आवाज की दीवार

आवाज की दीवार भी चुप चाप खडी थी
खिड्की से जो देखा तो गली उंघ रही थी

बातों ने तो तेरा लम्स महसूस किया था
लेकीन ये खबर दिलने बडी देरसे दी थी

हाथों में नया चांद पडा हांफ रहा था
रानो पे बरहना_सी नमीं रेंग रही थी

यादों ने उसे तोड दिया मार के पत्थर
आईने की खंदक में जो परछाई पड़ी थी

दुनिया की गुजरते हुए पड़ती थी निगांहे
शीशे कि जगह खीड़की में रुस्वाई जड़ी थी

टूटी हुई महराब से गुम्बद के खंडहर पर
ईक बूढे मुअज्जिन की सदा गुंज रही थी

---

एक शिकस्ता खोपड़ी

गर्म नीले जीस्ममे से

गोश्त के उन लोथड़ों को नोच लुं

रच गया है जिनमें मेरे और तेरे अजदादका खुं

नोचलुं और नोचकर

बूढे कब्रस्तान की तूटी हुई कब्रोंसे बाहर

झांकती सब हड्डियों पर थोप दुं,

एक शिकस्ता खोपरीमें

खून भर कर पियुं

घास पर बैठे हुए आकाश के चेहरे पे थुकुं

पांव में मरते हुए पानी को एक ठोकर लगाउं

आगमें रस्ता बनाउं

दो लरजती उंग्लियों के दरमियां

गेहुं के दानो को रख कर

देर तक रोता रहुं

---

Nadi ni ret ma ramatu nagar male na male-{english}

Nadi ni ret ma ramatu nagar male na male,
Fari aa drashya shmrutipat upar male na male.
Bhari lo swash maa eni sugandh no dario,
Pachhi aa mati nibhini asar male na male.
Parichito ne dharai nejoi leva do,
Aa hasataa chaheraa aa mithi najar male na male.
Bhari lo aankh ma rastaao, baario, bhinto,
Pachhi aa shaher, aa galio, aa ghar male na male.
Radi o aaj sambandho ne vintalai ne ahin,
Pachhi koi ne koini kabar male na male.
Valava aavya chhe te chaheraa farashe aankho ma,
Bhale safar ma koi hamsafar male na male.
Vatan ni dhool thi mathu bhari lau 'Aadil'
Aa dhool pachhi umr-bhar male na male.

---

નદીની રેતમાં રમતું નગર મળે ન મળે

નદીની રેતમાં રમતું નગર મળે ન મળે,
ફરી આ દ્રશ્ય સ્મૃતિપટ ઉપર મળે ન મળે.

ભરી લો શ્વાસમાં એની સુગંધનો દરિયો,
પછી આ માટીની ભીની અસર મળે ન મળે.

પરિચિતોને ધરાઈને જોઈ લેવા દો,
આ હસતા ચહેરા; આ મીઠી નજર મળે ન મળે.

ભરી લો આંખમાં રસ્તાઓ, બારીઓ, ભીંતો,
પછી આ શહેર, આ ગલીઓ, આ ઘર મળે ન મળે.

રડી લો આજ સંબંધોને વીંટળાઈ અહીં,
પછી કોઈને કોઈની કબર મળે ન મળે.

વળાવા આવ્યા છે એ ચ્હેરા ફરશે આંખોમાં,
ભલે સફરમાં કોઈ હમસફર મળે ન મળે.

વતનની ધૂળથી માથુ ભરી લઉં ‘આદિલ’,
અરે આ ધૂળ પછી ઉમ્રભર મળે ન મળે.

---

ગઝલ

જે વાત કહેવી છે શબ્દોથી જીરવાય નહીં
પરિસ્થિતિ વિષે ચૂપ પણ રહી શકાય નહીં

રહે છે કોણ આ દર્પણના આવરણ નીચે,
હું રોજ જોઉં છું તો પણ એ ઓળખાય નહીં

નથી જગા હવે આગળ કદમ ઉઠાવાની,
ને આ તરફ હવે પાછા ફરી શકાય નહીં.

યુગોની આંખમાં એ ખૂંચશે કણી થઇને,
હવે એ ક્ષણને નિવારીય પણ શકાય નહીં.

નથી તિરાડ કોઇ કે હવા પ્રવેશી શકે,
અને છતાંય અહીં શ્વાસ ગૂંગળાય નહીં.

---

માનવીએ કેટલી ભીંતો ચણી વરસાદમાં !

કેટલી માદકતા સંતાઇ હતી વરસાદમાં !
મસ્ત થઇ સૃષ્ટિ બધી ઝૂમી ઊઠી વરસાદમાં !

રેઇનકોટ, છત્રીઓ, ગમ શૂઝ, વોટરપ્રૂફ હેટ્સ
માનવીએ કેટલી ભીંતો ચણી વરસાદમાં !

કેટલો ફિક્કો અને નિસ્તેજ છે બીમાર ચાંદ
કેટલી ઝાંખી પડી ગઇ ચાંદની વરસાદમાં !

કોઇ આવે છે ન કોઇ જાય છે સંધ્યા થતાં
કેટલી સૂની પડી ગઇ છે ગલી વરસાદમાં !

એક તું છે કે તને કંઇ પણ નથી થાતી અસર,
ભેટવા દરિયાને ઊછળે છે નદી વરસાદમાં.

લાખ બચવાના કર્યા એણે પ્રયત્નો તે છતાં
છેવટે ‘આદિલ’ હવા પલળી ગઇ વરસાદમાં.

---

બંધ સૌ થયા છે બજારો પણ

બંધ સૌ થયા છે બજારો પણ
લો ઉઠાવો હવે પથારો પણ

ચારે બાજુ પરિચિતો જ હતા
ચોતરફથી થયા પ્રહારો પણ

હાથ મૂકો હ્રદય ઉપર આવી
દિલમાં ભડભડતી આગ ઠારો પણ

ક્યાંથી આવે છે; જાય છે પણ ક્યાં
પાનખર… ને પછી બહારો પણ

ચોપડી છે બધે સ્મશાનની રાખ
જિંદગીનો જુઓ ઠઠારો પણ

રોશનીથી ભરી ગયો સઘળું
આભથી તૂટતો સિતારો પણ

ચાલુ બસમાં ગઝલ લખી આદિલ
જો સુધારી શકો સુધારો પણ.

---

સામે

આગ પાણી અને હવા સામે
માનવી એકલો બધા સામે

સૂર્ય ઝાંખો પડી ગયો પાછો
કોણ ઊભું છે આયના સામે?

કોઇ પૂછે આ કોણ લોકો છે
કોડિયાં લૈ ઊભા હવા સામે

મૌન પાસેય ક્યાં જવાબ કોઇ?
શબ્દ પ્રશ્નો બની ઊભા સામે

મોં છુપાવીને ખૂબ ઊંઘી લ્યો
ઊભા રહેવાનું છે ખુદા સામે

બેસી રહેવાથી શું વળે ‘આદિલ’?
પગ ઉપાડો તો દ્વારિકા સામે

---